Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου αποτελεί ένα σχετικά νέο είδος εξάρτησης. Προς το
παρόν, δεν ορίζεται ως διακριτή ψυχική διαταραχή, ωστόσο αποτελεί αίτημα ανθρώπων
που αναζητούν βοήθεια από ειδικούς ψυχικής υγείας. Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται στην καταναγκαστική ή υπερβολική χρήση του διαδικτύου και την ευερεθιστότητα ή την
καταθλιπτική συμπεριφορά, που εμφανίζεται σε περιπτώσεις στέρησης της χρήσης αυτής. «Υπερβολική» χρήση σημαίνει ότι ο χρήστης αφιερώνει στο διαδίκτυο αριθμό ωρών ικανό να αναστατώσει το σύνηθες καθημερινό του πρόγραμμα και να τον καταστήσει δυσλειτουργικό σε μία ή περισσότερες πλευρές της ζωής του.
Η εξάρτηση αυτή αφορά περίπου στο 6% του παγκόσμιου πληθυσμού. Πιο συχνά έχουν
παρατηρηθεί τα ακόλουθα:
1) χρήση ιστοσελίδων για ενηλίκους (cybersex/cyber porn),
2) ενασχόληση σε διαδικτυακές διαπροσωπικές σχέσεις στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τα δωμάτια συνομιλίας,
3) ενασχόληση με τον τζόγο και τις διαδικτυακές αγορές,
4) περιήγηση στο διαδίκτυο και τις αναζητήσεις σε βάσεις δεδομένων, και
5) ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ως κατηγορία αναφέρεται και η χρήση του διαδικτύου χωρίς ορισμένο σκοπό.
Συμπτώματα και σημεία υπερβολικής χρήσης:
Τα συμπτώματα και σημεία υπερβολικής χρήσης είναι τα ίδια τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά:
- Νιώθουμε ανίκανοι να σταματήσουμε την ενασχόληση ή να μειώσουμε το χρόνο ενασχόλησης με το διαδίκτυο.
- Θέλουμε να περνάμε όλο και περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο.
- Η σκέψη μας προσκολλάται, είτε στο τι κάναμε πριν, είτε στο τι θα κάνουμε μετά μέσα στο διαδίκτυο.
- Μειώνεται η επαφή μας με τον οικογενειακό και φιλικό μας κύκλο.
- Όταν δεν είμαστε μέσα στο διαδίκτυο ή όταν προσπαθούμε να μειώσουμε τη χρήση του, βιώνουμε ανία, ανησυχία, μελαγχολία, κενό ή γινόμαστε οξύθυμοι και επιθετικοί.
- Όταν είμαστε μέσα στο διαδίκτυο, βιώνουμε συναισθήματα χαράς και ευφορίας.
- Αδιαφορούμε για δραστηριότητες και ευθύνες της καθημερινότητάς μας.
- Βιώνουμε ενοχή ή γινόμαστε αμυντικοί λέγοντας ψέματα, προκειμένου να κρύψουμε πόσο χρόνο περνάμε στο διαδίκτυο.
Οι συνέπειες της υπερβολικής χρήσης μπορεί να είναι πολλαπλές και καταστροφικές στη
ζωή του ανθρώπου. Συχνές συνέπειες μπορεί να είναι η αδυναμία να λειτουργήσει κάποιος και να επιτελέσει τα καθημερινά του καθήκοντα και τις δραστηριότητες. Πολλοί άνθρωποι παραμελούν τις υποχρεώσεις τους, έχουν μείωση της εργασιακής ή της ακαδημαϊκής επίδοσης και ενδεχόμενη απώλεια εργασίας ή ακαδημαϊκές αποτυχίες και παραιτούνται από πρότερες ευχάριστες δραστηριότητες. Μειώνεται η αυτοεκτίμηση, η ικανοποίηση από τη ζωή, βιώνουν συγκρούσεις στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, αποκτούν ενδεχομένως σημαντικά οικονομικά χρέη. Τέλος, ένα σημαντικό στοιχείο αποτελεί το ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου είναι παράγοντας ανάπτυξης (ή επιδείνωσης προϋπάρχουσας) ψυχικής διαταραχής όπως: ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή, κοινωνική φοβία,κατάθλιψη, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητα, κατάχρηση ουσιών κ.α.
Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι οι άνθρωποι που είναι περισσότερο επιρρεπείς στην
υπερβολική χρήση του διαδίκτυου είναι εκείνοι που για διάφορους λόγους έχουν χαμηλή
ποιότητα ζωής. Στη σημερινή ψηφιακή εποχή, οι άνθρωποι στρέφονται προς το διαδίκτυο
για να ξεφύγουν από το άγχος και τη δυσφορία που τους δημιουργεί η καθημερινότητά
τους. Καθώς τα όρια μεταξύ του διαδικτυακού και του αληθινού κόσμου είναι συχνά
δυσδιάκριτα, οι άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με τα προβλήματα του αληθινού
κόσμου, έχουν μεγαλύτερο κίνητρο να χρησιμοποιήσουν το διαδίκτυο για να ξεφύγουν από αυτά.
Τι κάνει το διαδίκτυο τόσο «ελκυστικό»;
Το διαδίκτυο έχει ορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία είναι ελκυστικά για τους χρήστες, αφού καλύπτει ορισμένες ανάγκες. Το βασικότερο ίσως είναι ότι βοηθά τον άνθρωπο να δημιουργήσει και να επικοινωνήσει μια εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού του, χωρίς περιορισμούς και συνέπειες. Στο διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των πράξεων, λόγω ανωνυμίας, έλλειψης άμεσης παρουσίας, δυνατότητας άμεσης εισόδου-εξόδου, επιδίωξης ή αποφυγής επαφών, ενσάρκωσης υποθετικών ρόλων και ταυτοτήτων. Με λίγα λόγια το διαδίκτυο παρέχει στον χρήστη μια πολύ ελκυστική αίσθηση ελέγχου (του εαυτού του και πιθανώς και των άλλων).
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Το φαινόμενο της υπερβολικής χρήσης πλήττει ιδιαίτερα τα παιδιά και τους εφήβους και σε αυτές τις περιπτώσεις η γονική μέριμνα είναι επιτακτική ανάγκη. Αποτελεί ωστόσο και πρόβλημα για πολλούς ενήλικες και ο εντοπισμός και η αντιμετώπισή του είναι απαραίτητα για την πρόληψη καταστροφικών συνεπειών.
Αν νιώθετε ότι βιώνετε ενόχληση από τη χρήση του διαδικτύου και αδυναμία να περιορίσετε τη χρήση του, ή ότι κάνετε αποτυχημένες απόπειρες να μειώσετε την υπερβολική χρήση, είναι χρήσιμο να αναζητήσετε βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας, ο οποίος θα συμβάλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος με συστηματικό τρόπο και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Ομοίως, επιβάλλεται η κινητοποίησή σας, αν πρόκειται για άτομα του περιβάλλοντός σας, τόσο παιδιά και εφήβους όσο και ενήλικες.
Στον 21ο αιώνα, η χρήση του διαδικτύου αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Η τεχνολογική ανάπτυξη στις τηλεπικοινωνίες και την κοινωνία της πληροφορίας μάς προσφέρει απλόχερα πολυάριθμες επιλογές. Ας φροντίσουμε η χρήση αυτή να αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής μας, να μας ωφελεί με τις διευκολύνσεις που προσφέρει και ταυτόχρονα να μη γίνεται εις βάρος της ψυχικής μας υγείας και της ποιότητας της ζωής μας.
Πετροχείλου Κάτια,
M.A., M.Sc., Ph.D.,
Κλινική & Αναπτυξιακή Ψυχ.
Αντωνίου Βάσω, M.Sc.
Οργανωσιακή Ψυχολογία
Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία
