Η Χιονάτη πληγωμένη

Η βία κατά των γυναικών αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι ταυτόχρονα ένα πρόβλημα υγείας και οικονομίας, καθώς πλήττει την ψυχική και σωματική υγεία των γυναικών και συνδέεται με την ανεργία και τη φτώχεια τους. Βία θεωρείται κάθε δραστηριότητα που αποσκοπεί στη σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική ή οικονομική βλάβη ή πόνο των γυναικών. Επίσης συμπεριλαμβάνει απειλές για πράξεις όπως ο εξαναγκασμός, ή οι αμφιλεγόμενες στερήσεις της ελευθερίας, που συμβαίνουν στην ιδιωτική ή τη δημόσια ζωή.

Η βία κατά των γυναικών περιλαμβάνει την ενδοοικογενειακή βία, το βιασμό εντός και εκτός πολέμων, τη σεξουαλική κακοποίηση κοριτσιών, τη σεξουαλική παρενόχληση, το εμπόριο γυναικών, τον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων νεαρών γυναικών και τον εξαναγκασμό παιδιών σε γάμο και σε αναπαραγωγή. Περιλαμβάνει επίσης τα εγκλήματα «τιμής» και έθιμα όπως το Sati (καύση ή ταφή γυναικών που είχαν χηρέψει σε Ινδία, Νεπάλ κλπ.).

Η βία κατά των γυναικών είναι συνέπεια των πολιτισμικών, νομικών, οικονομικών και πολιτικών διακρίσεων και ανισοτήτων μεταξύ των δυο φύλων. Γ’αυτό και είναι γνωστή ως έμφυλη βία.

Υπολογίζεται ότι στην Ευρώπη 1 στις 3 γυναίκες έχει βιώσει κάποια μορφή σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης σε κάποιο σημείο της ζωής της και 5% των γυναικών έχουν βιαστεί (FRAY, 2014). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στην έκθεση του αναφέρει ότι 35% των γυναικών και των κοριτσιών στον κόσμο έχουν βιώσει σωματική ή και σεξουαλική βία σε κάποια στιγμή στη ζωή τους, ενώ 38% των δολοφονιών κατά των γυναικών διαπράττονται από σύντροφο τους.

Ενδοοικογενειακή βία

Ειδικότερα, ενδοοικογενειακή βία είναι κάθε είδους σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική, κοινωνική ή οικονομική βία, που ασκείται από μέλος ή μέλη της οικογένειας σε βάρος του θύματος. Η ενδοοικογενειακή βία αφορά στη βία μεταξύ συζύγων ή συντρόφων, στις επιθέσεις εφήβων ή παιδιών προς τους γονείς, στην κακοποίηση ανηλίκων, ηλικιωμένων ή ατόμων με ειδικές ανάγκες στην οικογένεια, καθώς και στη βία μεταξύ νεαρών ατόμων. Η ενδοοικογενειακή βία σήμερα στην Ελλάδα είναι ποινικό αδίκημα (νόμος 3500/2006) και μάλιστα αδίκημα που διώκεται αυτεπάγγελτα, δηλαδή δε χρειάζεται μήνυση εκ μέρους του θύματος για τη δίωξη του δράστη.

Η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 στα τελευταία δημοσιοποιημένα στοιχεία της για την περίοδο 2011-2013 αναφέρει 10.176 κλήσεις, από τις οποίες 79% αφορούσε σε έμφυλη βία. Από τις γυναίκες που απάντησαν σε σχετικές ερωτήσεις των συμβούλων, δε φαίνεται ότι η πιθανότητα βίας επηρεάζεται από το εργασιακό καθεστώς της γυναίκας και το εκπαιδευτικό της επίπεδο ή αυτό του συντρόφου της. Περίπου οι μισές γυναίκες που απευθύνθηκαν ήταν έγγαμες και οι περισσότερες κάτω των 55 ετών. Με άλλα λόγια, η βία κατά των γυναικών μπορεί να πλήξει όλες τις γυναίκες ανεξάρτητα από εκπαιδευτική κατάσταση, εργασιακή κατάσταση, οικονομική κατάσταση, ηλικία, και θρήσκευμα.

Βία στα χρόνια της κρίσης

Αν λοιπόν η βία δε συνδέεται με την οικονομική ευρωστία του θύτη, πώς μπορούμε να εξηγήσουμε την αύξηση των περιστατικών βίας κατά των γυναικών στην περίοδο της κρίσης; Η κυρία Γεωργία Πετράκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, εξηγεί ότι «Κατά την κρίση αυξάνονται όλες οι μορφές βίας, άρα και η έμφυλη βία». Η ίδια αναφέρει επίσης ότι δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα και συγκριτικά δεδομένα για την έκταση και τη φύση της βίας προς τις γυναίκες στη χώρα μας, διότι οι περισσότερες γυναίκες δεν καταγγέλλουν τη βία που υφίστανται, ούτε ενθαρρύνονται να το κάνουν.

Μια εναλλακτική εξήγηση υποστηρίζει ότι σε περιόδους κρίσης, η βία κατά των γυναικών αυξάνεται διότι η ίδια η κρίση απειλεί τα πρότυπα αρρενωπότητας του ανδρικού ρόλου, καθώς κατατροπώνει το πρότυπο του «κουβαλητή». Ο άνεργος άνδρας, που ζει με μια γυναίκα που τον συντηρεί, πιθανόν δε βρίσκει διεξόδους που να συντηρούν το ρόλο του, πέρα από αυτήν της άσκησης βίας.

Η βία κατά των γυναικών δεν είναι ένα προσωπικό ζήτημα που αφορά τις διαπροσωπικές συντροφικές σχέσεις, και ούτε εξαλείφεται με την αναζήτηση βοήθειας από εξειδικευμένο προσωπικό. Η εξειδικευμένη βοήθεια μπορεί να επουλώσει και όχι να εξαφανίσει το τραύμα της βίας που βιώνει μια γυναίκα/ενα κορίτσι, ένα παιδί. Για να υπάρξει πραγματική αλλαγή και εξάλειψη της βίας, θα πρέπει να αλλάξει η εθνική μας κουλτούρα, να υποβληθούν σε κριτική και να αποσταθεροποιηθούν οι εκδοχές της αρρενωπότητας, τις οποίες η εθνική κουλτούρα πριμοδοτεί ή επιβραβεύει ως καλύτερες. «Κατά μία έννοια, η κρίση θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία αναθεώρησης των κυρίαρχων προτύπων αρρενωπότητας» (Αλεξάνδρα Χαλκιά, καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου).

Τι μπορούμε να κάνουμε για την εξάλειψη της Βίας κατά των γυναικών σε συλλογικό επίπεδο:

• Να αντισταθούμε στη διάδοση αντιλήψεων, πεποιθήσεων και πρακτικών, που ενοχοποιούν ή αξιολογούν αρνητικά γυναίκες και κορίτσια, και συμβάλλουν στη διατήρηση της βίας, π.χ. ότι οι γυναίκες ευθύνονται για τα δεινά των ανδρών, με έναρξη το «προπατορικό αμάρτημα».
• Να δείξουμε αλληλεγγύη στους φορείς που αγωνίζονται για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, π.χ. να στηρίξουμε οικονομικά τις δράσεις τους ή να δώσουμε λίγο από το χρόνο μας για να βοηθήσουμε ως εθελοντές.
• Να συμμετέχουμε σε δημόσιες συζητήσεις και πρακτικές, δια-ζώσης ή δια-δικτυακές, που προάγουν την ενημέρωση του κοινού και την εξάλειψη της βίας και να πιέζουμε για την υιοθέτηση πολιτικών και πρακτικών, που προωθούν την ισότητα ανάμεσα στα δυο φύλα .
• Να πολεμάμε κάθε μορφής βία, ο καθένας με τα εργαλεία που διαθέτει. Σε αυτό το πλαίσιο, ο καλλιτέχνης Alexandro Palombo αλλάζει τον κόσμο των καρτούν, για να ρίξει φως στον τρόμο της ενδοοικογενειακής βίας. Στη σειρά «Όχι βία στις γυναίκες» μετατρέπει γνωστά μας κινούμενα σχέδια σε θύματα κακοποίησης. Το αποτέλεσμα είναι εικόνες γνώριμες αλλά και βαθιά ενοχλητικές:

Τι μπορώ να κάνω αν γνωρίζω μια γυναίκα/ένα κορίτσι, που αντιμετωπίζει βία/ κακοποίηση;

• Θυμάμαι ότι η βία στις ενδοοικογενειακές σχέσεις είναι πολύπλοκο ζήτημα. Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις.
• Δε γίνομαι ούτε «σωτήρας» ούτε «ανακριτής». Δεν πιέζω τη γυναίκα/ κορίτσι να πάρει αποφάσεις, δε λέω «δεν καταλαβαίνω γιατί μένεις μαζί του», δε ρωτάω λεπτομέρειες συμβάντων χωρίς να ξέρω πώς θα διαχειριστώ τις αποκαλύψεις της γυναίκας/ κοριτσιού.
• Ακούω, δεν επικρίνω τις αντιδράσεις της γυναίκας, άμεσα ή έμμεσα π.χ. δεν ρωτάω γιατί δεν έφυγες νωρίτερα.
• Αποφεύγω να ταυτιστώ με τα συναισθήματα της φίλης/ γνωστής μου.
• Ρωτώ ξεκάθαρα τι είδους βοήθεια θα ήθελε να της προσφέρω, π.χ. ρωτάω: θέλεις να μάθω που μπορείς να απευθυνθείς για βοήθεια;
• Δε δίνω υποσχέσεις που δεν μπορώ να κρατήσω, π.χ. δεν υπόσχομαι σε ένα νεαρό κορίτσι θύμα βίας ότι «δε θα το πω πουθενά».
• Ζητάω βοήθεια από εξιδεικευμένους φορείς για να βοηθήσω τη φίλη/ γνωστή μου.

Τι είναι βοηθητικό να γνωρίζω ως γυναίκα/ κορίτσι:

• Καμιά γυναίκα ή κορίτσι δεν ευθύνεται για τη βία που κάποιος επιλέγει να ασκήσει επάνω τους. Αυτός και μόνο αυτός που ασκεί τη βία είναι υπεύθυνος για την εκδήλωσή της και για τη συμπεριφορά του.
• Μπορώ να μιλήσω αρχικά σε ανθρώπους που εμπιστεύομαι για την εμπειρία μου.

• Μπορώ να ζητήσω βοήθεια από ειδικά, οργανωμένα πλαίσια, φορείς και ειδικούς, από ομάδες αυτοβοήθειας, μέσα σε δράσεις αλληλεγγύης και από άτομα, που έχουν εκπαιδευτεί ή έχουν ευαισθητοποιηθεί στην πολυπλοκότητα της γυναικείας κακοποίησης.
• Έχω κατά νου ότι τα διαδεδομένα ιατρικά ή ψυχολογικά μοντέλα παρέμβασης μπορούν να «προκαλέσουν περαιτέρω βλάβη», αντί να βοηθήσουν. Όταν βιώνω βία, είναι βοηθητικό να επιδιώξω να ζητήσω βοήθεια για την κατάστασή που αντιμετωπίζω, αλλά δε χρειάζεται να ακολουθήσω ψυχιατρικές θεραπείες με αντικαταθλιπτικά για να αντιμετωπίσω τα αποτελέσματα της βίας αυτής.
• Μπορώ να καταγγείλω τη βία που υφίσταμαι στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής μου. Ο νόμος 3500/2006 υποχρεώνει την αστυνομία να δεχθούν την καταγγελία μου και τους απαγορεύει να προσπαθήσουν να με αποτρέψουν από την υποβολή μήνυσης. Ο νόμος 3500 με προστατεύει.
• Όταν έχω υποστεί σωματικές βλάβες, πρέπει να βγάλω φωτογραφίες των βλαβών και πρέπει να απευθυνθώ άμεσα σε νοσοκομείο, που θα τις καταγράψει, αφού τους έχω εξηγήσει το λόγο της επίσκεψής μου. Ζητώ να καταγραφεί το περιστατικό στο βιβλίο συμβάντων του νοσοκομείου και ζητάω αντίγραφο της καταγραφής αυτής.
• Μπορώ να οργανωθώ: Χρειάζομαι να συγκεντρώσω αποδεικτικά στοιχεία της κακοποίησης που υφίσταμαι (φωτογραφίες, καταγγελίες, ημερολόγια) και να τα φυλάω σε ασφαλές σημείο.
• Μπορώ να οργανωθώ: Χρειάζομαι σχέδιο διαφυγής, π.χ. να έχω φυλαγμένα ρούχα, χρήματα, αποδεικτικά στοιχεία κακοποίησης σε ασφαλές σημείο και και να καταρτίσω ένα σχέδιο για το πώς μπορώ να απομακρυνθώ με ασφάλεια αν αισθάνομαι ότι απειλείται η ζωή μου ή των παιδιών μου ή δεν αντέχω άλλο.
• Μπορώ να ξαναφτιάξω ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, που θα με βοηθήσει, π.χ. να προσεγγίσω μια παλιά φίλη, που μπορεί να δώσει χρήματα, στέγη, μια γειτόνισσα που μπορεί να ειδοποιήσει την αστυνομία.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τόσο στην Αθήνα όσο και στην επαρχία, υπάρχουν ευαισθητοποιημένοι φορείς και οργανώσεις, που προσφέρουν υποστήριξη σε γυναίκες και κορίτσια θύματα ενδοοικογενειακής βίας.

Ποιοί φορείς υπάρχουν που προσφέρουν υπηρεσίες για τις γυναίκες και τα νεαρά κορίτσια;

• 15900, 210 32 20 900 Γραμμή SOS (Γενικής Γραμματείας Ισότητας, για τη βία κατά των γυναικών)
• Κέντρα Υποδοχής Κακοποιημένων Γυναικών
  Αθήνα: 210 52 35 318 / 210 52 35 250
  Πειραιάς: 210 41 12 091 / 210 41 29 101
• Ξενώνας Κακοποιημένων Γυναικών
  Τηλ. 210 52 44 657
• Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Ανδρικής Βίας κατά των Γυναικών
  Τηλ. 210 38 28 126
• Κέντρο Ισότητας
  Τηλ. 210 38 98 000
• Κέντρο Κακοποιημένης Γυναίκας
  Γραμμή SOS: 210 52 35 318 / 210 41 12 091 (9.00 π.μ. – 6.00 μ.μ.)
  Γραμμή SOS: 210 32 20 900 (6.00 μ.μ. – 10.00 μ.μ.)
• Γραμμή κατά της Οικογενειακής Βίας “ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ”
  Γραμμή SOS: 800 11 88 881 /210 77 86 800
• I.N Hellas: 11707

Αν και οι παραπάνω παραπομπές αφορούν κυρίως στην περιοχή της Αττικής, Κέντρα και Ξενώνες για την κακοποιημένη γυναίκα έχουν επίσης αναπτυχθεί σε πολλές πόλεις της επαρχίας.

Μαρία Παπαθανασίου, Ph.D.
Κλινική Ψυχολογία

Κάτια Πετροχείλου, Ph.D.
Κλινική & Αναπτυξιακή Ψυχολογία