8 πράγματα που είναι καλό να γνωρίζουμε για να μπορούμε να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας
Συνήθως πιστεύουμε ότι το να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας σημαίνει να μη νιώθουμε αρνητικά συναισθήματα, να νιώθουμε όμως θετικά συναισθήματα κατά… παραγγελία.
Υπαγορεύουμε έτσι στον εαυτό μας τι πρέπει να αισθάνεται και τι όχι, ίσως προσωρινά με κάποια επιτυχία, τελικά όμως διαπιστώνουμε ότι δεν τα καταφέρνουμε. Καθώς αποτυγχάνουμε να προγραμματίσουμε τι νιώθουμε, συμπεραίνουμε συχνά ότι είμαστε αδύναμοι χαρακτήρες, καταδικασμένοι να υποφέρουμε από ανεπιθύμητα συναισθήματα.
Πιστεύουμε ότι έτσι πρέπει να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας γιατί μεγαλώσαμε με ακούσματα, π.χ. «οι άντρες δεν κλαίνε», «οι γυναίκες είναι ευαίσθητες», «η στενοχώρια είναι αδυναμία». Το αποτέλεσμα είναι ότι δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε με κατάλληλο τρόπο τα συναισθήματα και τον εαυτό μας.
Τα συναισθήματα είναι μια εσωτερική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού, η οποία πάντα έχει μια αιτία. Μπορεί η αιτία να είναι ένα γεγονός έξω από εμάς, π.χ. ο φίλος μου με προσέβαλε, και θύμωσα, ή μια δική μας σκέψη/ανάμνηση, π.χ. σκέφτηκα τα χρέη μου και αισθάνθηκα άγχος. Όλα τα συναισθήματα έχουν βιολογική βάση, δηλαδή παράγονται στον εγκέφαλό μας και μετά γεννούν αισθήσεις στο σώμα μας, π.χ. ταχυκαρδία, μυϊκή ένταση. Στη συνέχεια, τα συναισθήματά μας εκφράζονται στη στάση σώματος και στην έκφραση του προσώπου μας.
Για παράδειγμα, όταν φοβόμαστε, συνήθως η στάση του σώματος αλλάζει σε αμυντική ή επιθετική, τα μάτια μας ανοίγουν διάπλατα και όλες οι αισθήσεις προσανατολίζονται στην αντιμετώπιση του κινδύνου.
Οι άνθρωποι γεννιόμαστε ικανοί να αισθανθούμε ορισμένα βασικά συναισθήματα που αποτελούν την «εργοστασιακή μας ρύθμιση» και εξυπηρετούν την επιβίωση του είδους μας. Ανάμεσα στα βασικά συναισθήματα συγκαταλέγονται: ο φόβος, ο θυμός, η χαρά και η λύπη. Επίσης σημαντικά συναισθήματα είναι η ντροπή, η ζήλια, η ενοχή, τα οποία δεν συνδέονται άμεσα με την επιβίωσή μας, συνδέονται όμως με την ικανότητα να αναπτύσσουμε σχέσεις μεταξύ μας.
Τα συναισθήματα αυτά είναι καθολικά, δηλαδή τα νιώθουμε όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως, ενεργοποιούνται ξαφνικά και ακούσια, και έχουν συγκεκριμένη διάρκεια. Επομένως, τα συναισθήματα δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε, όπως ακριβώς δεν μπορούμε να μην πονέσουμε αν ακουμπήσουμε το χέρι μας στο καυτό μάτι της κουζίνας.
Η χρησιμότητα των συναισθημάτων
Όλα τα συναισθήματα εξυπηρετούν κάποιους βασικούς σκοπούς:
- Μας ενεργοποιούν και καθοδηγούν τη συμπεριφορά μας. Για παράδειγμα, αν ανοίξουμε το συρτάρι της κουζίνας και δούμε ξαφνικά μέσα του ένα ερπετό, θα πεταχτούμε προς τα πίσω και θα κλείσουμε το συρτάρι.
- Μας βοηθούν να επικοινωνούμε με τους άλλους μέσα από τη γλώσσα του σώματός μας. Το πώς νιώθουμε εκφράζεται τόσο στη στάση του σώματός μας, όσο και στις εκφράσεις του προσώπου μας.
- Μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για να καταλάβουμε τον εαυτό μας και τις ανάγκες μας και να μπορούμε να τις καλύψουμε.
Όπως ήδη αναφέραμε, ένας βασικός λόγος είναι γιατί προσπαθούμε να εμποδίσουμε αρνητικά συναισθήματα, γεγονός που τελικά τα αυξάνει σε ένταση, έως ότου να μην μπορούμε να τα διαχειριστούμε.
Ας φανταστούμε τα συναισθήματά μας ως ένα ποτάμι με νερό που ρέει. Η ροή του ποταμιού και των συναισθημάτων είναι φυσιολογική και ακούσια. Όταν προσπαθούμε να εμποδίσουμε ένα συναίσθημα, είναι σαν να τοποθετούμε ένα φράγμα στο τρεχούμενο νερό του ποταμιού. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ροή θα σταματήσει προσωρινά, ωστόσο μακροπρόθεσμα το νερό θα συσσωρευτεί, το φράγμα θα υπερχειλίσει και το νερό, όπως και τα συναισθήματα, θα μας πλημμυρίσουν και δεν θα ξέρουμε πώς να τα διαχειριστούμε.
Για να μπορέσουμε λοιπόν να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας, χρειάζεται όχι να πιεζόμαστε να μην τα νιώσουμε, αλλά να καταλάβουμε για ποιό λόγο τα νιώθουμε, να τα εκφράσουμε/εξηγήσουμε και στη συνέχεια να ελέγξουμε τη συμπεριφορά, στην οποία τα ίδια τα συναισθήματα μας οδηγούν, αν αυτή είναι ανεπιθύμητη. Οι συμπεριφορές που απορρέουν από συναισθήματα είναι αυτές που δημιουργούν συνήθως προβλήματα και όχι τα ίδια τα συναισθήματα, π.χ. ο θυμός δεν δημιουργεί προβλήματα, αλλά ο ξυλοδαρμός αυτού που μας θύμωσε δημιουργεί.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι δεν μπορούμε να παρέμβουμε στα συναισθήματά μας άμεσα και ευθέως. Μπορούμε όμως να παρέμβουμε έμμεσα.
Μπορούμε δηλαδή:
- να αλλάξουμε τα γεγονότα που μας προκαλούν το συναίσθημα. Για παράδειγμα, αν βρισκόμαστε σε σχέση που μας θυμώνει και μας λυπεί λόγω συνεχιζόμενων συγκρούσεων, μπορούμε να επιλέξουμε να φύγουμε από τη σχέση.
- να αποσπάσουμε την προσοχή μας από πράγματα που μας δημιουργούν το συναίσθημα. Για παράδειγμα, αν νιώθουμε άγχος, γιατί έχουμε την επόμενη μέρα μια πολύ σημαντική επαγγελματική παρουσίαση, μπορούμε να δούμε μια ταινία για να μην το σκεφτόμαστε.
- να αλλάξουμε τη σκέψη ή ερμηνεία που προκαλεί το συναίσθημα. Για παράδειγμα, αν κάποιος δεν μας χαιρετίσει στη δουλειά, αντί να σκεφτούμε «δε με χωνεύει», μπορούμε να σκεφτούμε «κάτι θα τον παιδεύει» και να αισθανθούμε διαφορετικά.
- να παρέμβουμε στις βιολογικές διεργασίες που προκαλούν το συναίσθημα. Για παράδειγμα, αν βιώνουμε έντονο άγχος, μπορούμε να ασκηθούμε στη διαφραγματική αναπνοή, καθώς η αναπνοή αυτή ενεργοποιεί το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και επιταχύνει την ηρεμία του σώματος.
- να αλλάξουμε την κατάσταση του σώματός μας. Στο παράδειγμα του άγχους, μπορούμε να κάνουμε ασκήσεις μυϊκής χαλάρωσης ή να γυμναστούμε, ώστε να μετατρέψουμε την κατάσταση έντονης μυϊκής έντασης, στην οποία βρισκόμαστε.
- να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας για να αλλάξουμε το συναίσθημά μας. Για παράδειγμα, αν φοβόμαστε να μπούμε σε ασανσέρ και το αποφεύγουμε, ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσουμε το φόβο αυτό είναι να μπαινοβγαίνουμε συχνά σε ασανσέρ, οπότε σύντομα θα διαπιστώσουμε ότι ο φόβος θα υποχωρήσει.
8 πράγματα που είναι καλό να γνωρίζουμε για να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας:
- Δεν μπορούμε να νιώθουμε συναισθήματα «κατά παραγγελία». Μπορούμε όμως να χρησιμοποιήσουμε τις παραπάνω παρεμβάσεις για να τα επηρεάσουμε έμμεσα.
- Τα συναισθήματά μας αργά ή γρήγορα φαίνονται στους άλλους. Είναι σημαντικό να εξηγούμε στους άλλους τι νιώθουμε, εκφράζοντάς το με λόγια.
- Τα συναισθήματά μας απέναντι σε καταστάσεις, γεγονότα και ανθρώπους είναι φυσιολογικά, και σίγουρα έχουμε έναν έγκυρο λόγο να τα νιώθουμε, ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιούμε.
- Τα συναισθήματα ενεργοποιούνται πάντα με κάποια αιτία. Συχνά δεν γνωρίζουμε την αιτία, αν όμως ψάξουμε θα τη βρούμε.
- Τα αρνητικά συναισθήματα, αν και δύσφορα, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της φυσιολογικής λειτουργίας του ανθρώπου. Τα χρειαζόμαστε.
- Τα αρνητικά συναισθήματα δεν αποτελούν ένδειξη αδυναμίας χαρακτήρα.
- Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου χρειάζεται να αποφύγουμε να κάνουμε αυτό στο οποίο μας ωθεί το συναίσθημα, δηλαδή να ελέγξουμε την παρορμητικότητά μας.
- Χρειάζεται να φροντίσουμε τον εαυτό μας για να μπορούμε να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας αποτελεσματικά. Αν για οποιοδήποτε λόγο δεν μπορούμε, είναι καλό να αναζητήσουμε βοήθεια από ειδικό, ώστε να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας.
Κάτια Πετροχείλου, Ph.D., κλινικός ψυχολόγος
Βάσω Αντωνίου, M.Sc.. οργανωσιακός ψυχολόγος
