Τα γυναικεία κινήματα στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη είχαν ως κεντρικό αίτημα ισότιμα δικαιώματα, καλύτερες συνθήκες εργασίας και δικαίωμα ψήφου. Ενώ ο δυτικός κόσμος έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο ως προς την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών, που περιλαμβάνει ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην εκπαίδευση ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια, εν τούτοις οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν διάκριση και βία σε πολλά σημεία του πλανήτη. Η ισότητα των φύλων δεν αποτελεί απλά βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά είναι ταυτόχρονα θεμέλιος λίθος για την ανάπτυξη ενός βιώσιμου κόσμου. Η πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση, τις υπηρεσίες υγείας, την αξιοπρεπή εργασία και η αντιπροσώπευση σε πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τροφοδοτεί σε μεγάλο βαθμό την αειφόρο ανάπτυξη της οικονομίας και ωφελεί τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα εν γένει.

Οι γυναίκες σε όλον τον κόσμο συνεισφέρουν ενεργά στα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτισμικά και πολιτικά επιτεύγματα. Έχει συντελεστεί αρκετή πρόοδος στην κατάκτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την πλευρά των γυναικών, ωστόσο οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η ισότητα των φύλων έχει επιβραδυνθεί σε πολλά σημεία του πλανήτη. Το 2014 το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ προέβλεψε ότι η επίτευξη της ισότητας των φύλων θα είναι γεγονός (ανά τον κόσμο) το 2095. Πέρυσι ωστόσο, υπολογίστηκε ότι η επιβράδυνση, σε μια ήδη αργή πορεία μείωσης της ψαλίδας, σημαίνει ότι η επίτευξη της ισότητας δεν θα είναι εφικτή πριν το 2133.

Χρειάζεται προσπάθεια για να επιταχυνθεί η διαδικασία αυτή. Προς τον στόχο αυτό κινούνται όλες οι δράσεις που αφορούν στην ενδυνάμωση και τα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών, όπως: ο τερματισμός κάθε είδους διάκρισης ενάντια στις γυναίκες, η εξάλειψη κάθε είδους βίας τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική ζωή, η αναγνώριση της άμισθης οικιακής εργασίας, η προώθηση της κοινής ευθύνης μέσα στο πλαίσιο του σπιτιού και της οικογένειας και η πλήρης συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις ευθύνης στη δημόσια ζωή.

Η Ελληνίδα στην Ελλάδα της κρίσης

Στην Ελλάδα, οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου το 1952 και εισχώρησαν σταδιακά στην αγορά εργασίας, καθώς επίσης και σε θέσεις εξουσίας. Ακόμα και σήμερα βέβαια, το ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών σε θέσεις υψηλής ευθύνης είναι σημαντικά μικρότερο από το αντίστοιχο των ανδρών.

Αυτό που χρειάζεται να σημειωθεί είναι ότι εδώ και αρκετές δεκαετίες οι γυναίκες έχουν σπάσει τα αυστηρά όρια του ρόλου της νοικοκυράς και εργάζονται εκτός σπιτιού κερδίζοντας χρήματα, τα οποία τους επιτρέπουν να συνεισφέρουν οικονομικά στην οικογένεια. Ο ρόλος της Ελληνίδας έχει αλλάξει σημαντικά στο κοινωνικό και το οικογενειακό πλαίσιο. Θεωρητικά, η οικονομική ανεξαρτησία θα επέτρεπε στη γυναίκα και μεγαλύτερη αυτονομία και συμμετοχή στην οικογενειακή λήψη αποφάσεων. Λέμε θεωρητικά, γιατί φαίνεται ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Η κατάκτηση του δικαιώματος της εργασίας έφερε μαζί της και την αύξηση των υποχρεώσεων των γυναικών, με αποτέλεσμα εκείνες να αναλαμβάνουν καθημερινά πολλούς και συχνά ασυμβίβαστους ρόλους. Στην χώρα μας, η γυναικεία έμμισθη εργασία αποτελεί πλέον σύνηθες γεγονός, αλλά ταυτόχρονα, σε μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας μας κυριαρχεί η άποψη ότι η φροντίδα του νοικοκυριού και των παιδιών αποτελούν επίσης αποκλειστικά γυναικεία ευθύνη.

Για να κατανοήσουμε αυτό το θέμα χρειάζεται πρωτίστως να λάβουμε υπόψη ότι ανέκαθεν η γυναίκα μέσα στην κοινωνία έπαιρνε δύναμη και αξία μέσα από την προσφορά της στην οικογένεια. Η γυναίκα προσέφερε στα παιδιά της ως μητέρα, στον άντρα της ως σύζυγος, στην ευρύτερη οικογένεια, παίρνοντας συχνά το ρόλο του «φροντιστή» για γονείς και πεθερικά που μεγάλωναν και παρουσίαζαν αυξημένες ανάγκες για φροντίδα, αλλά και στο ίδιο το οικογενειακό σπίτι, λειτουργώντας ως παραδοσιακή νοικοκυρά. Ο ρόλος της εργαζομένης ήρθε και προστέθηκε στους παραπάνω ρόλους, αλλά πολύ σπάνια τους αντικατέστησε. Το αποτέλεσμα είναι μια απίστευτη επιβάρυνση της σύγχρονης Ελληνίδας, που συμβιβάζει τόσο την ποιότητα της ζωής της, όσο και την ψυχολογική της λειτουργικότητα.

Αν εντάξουμε τα παραπάνω στοιχεία στο πλαίσιο της Ελλάδας της Κρίσης, μπορούμε να βρούμε πλέον πολλές περιπτώσεις οικογενειών, όπου η γυναίκα είναι το μόνο εργαζόμενο μέλος, χωρίς όμως να έχει εγκαταλείψει ολόκληρη ή μέρος της παράλληλης ενασχόλησης με το σπίτι και τα παιδιά. Στους μέχρι τώρα ρόλους που είχε αναγκαστεί να αναλάβει, προστίθενται και άλλοι, όπως ο ρόλος του ανθρώπου που έχει τη μοναδική οικονομική ευθύνη για την οικογένεια ή ο ρόλος του εμψυχωτή και παρηγορητή, που πρέπει να στηρίξει ψυχικά το σύζυγο που είναι άνεργος, συχνά με κατάθλιψη, αλλά επίσης πεισματικά αμέτοχος στις οικιακές εργασίες και στη φροντίδα των παιδιών. Τα καθήκοντα έτσι της Μαίρης Παναγιωταρά, για όσους από τους παλιότερους θυμάστε το παλιό αγαπημένο τραγούδι του Λουκιανού Κηλαηδόνη, συνεχίζουν να αυξάνονται και εκείνη, περιέργως, συνεχίζει να υπομένει.

Έχουμε γράψει στο παρελθόν ότι η ενσωμάτωση των ατόμων με ψυχική νόσο σε διάφορες πλευρές της κοινής μας ζωής είναι θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης και σας καλέσαμε να την υποστηρίξετε ενεργά. Για άλλη μια φορά, σας προσκαλούμε να κατανοήσετε το θέμα του καταμερισμού των ρόλων και των ευθυνών μέσα και έξω από το σπίτι ως θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης και να αρχίσετε να πράττετε ανάλογα.

Για αυτούς τους λόγους, είτε είστε άνδρας είτε γυναίκα, και καθώς ίσως αγοράζετε γλυκά ή δώρα για κάποια αγαπημένη σας — φίλη, μητέρα, αδελφή — μαζί με την έκφραση συμπάθειας, τα χρόνια πολλά, τον εορτασμό μιας επετείου, κάνετε μια παύση και θυμηθείτε την πραγματική διάσταση της σχέσης σας με τη γυναίκα αυτή, και δώστε λίγη σκέψη στην επιλογή μιας πράξης, μια μικρής και πιθανόν ανεπαίσθητης προσωπικής αλλαγής, που θα βοηθήσει ίσως μια σημαντική γυναίκα της ζωής σας να ζήσει λίγο καλύτερα.

Αντωνίου Βάσω, M.Sc.
Οργανωσιακή Ψυχολογία
Γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία

Πετροχείλου Κάτια,
M.A., M.Sc., Ph.D.,
Κλινική & Αναπτυξιακή Ψυχ.