Πηγάζει από το σεβασμό των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ενσωματώνει την έννοια της ελευθερίας – ελευθερίας από βία, διακρίσεις, κακοποίηση, απομόνωση, υποτέλεια.

Η αξιοπρέπεια των περισσότερων ανθρώπων με ψυχική νόσο δεν είναι δεδομένη. Παρά τα σημαντικά βήματα που έχει κάνει η Δύση τον τελευταίο αιώνα, έχουμε μακρύ δρόμο να διανύσουμε ακόμα.

Στις υπό ανάπτυξη χώρες, αλλά και στη Δύση με διαφορετική συχνότητα, η αξιοπρέπεια ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας δε γίνεται σεβαστή. Συχνά οι άνθρωποι αυτοί:

* βρίσκονται έγκλειστοι σε νοσοκομεία και ιδρύματα∙

* γίνονται αντικείμενα φυσικής, συναισθηματικής αλλά και σεξουαλικής κακοποίησης∙

* τους στερείται η δυνατότητα να πάρουν αποφάσεις για τη ψυχική τους υγεία και τη θεραπεία τους∙

* δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας γενικότερα και γι΄αυτό έχουν μικρότερο προσδόκιμο ζωής από το γενικό πληθυσμό∙

* δεν έχουν ίση πρόσβαση στην επαγγελματική αποκατάσταση και συχνά αντιμετωπίζουν προκατάληψη στον εργασιακό χώρο∙

* ως παιδιά με ψυχική νόσο, συχνά τους αρνούνται πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα, με αποτέλεσμα να περιθωριοποιούνται∙ και, τέλος,

* δεν έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν πλήρως στην κοινωνία ως ισότιμα μέλη: δεν μπορούν να ψηφίσουν, να βάλουν υποψηφιότητα για δημόσιο αξίωμα ή ακόμα να συμμετέχουν στη θέση πολιτικών και στη λήψη αποφάσεων για θέματα που τους αφορούν, όπως οι πολιτικές ψυχικής υγείας ή η διαμόρφωση των παροχών που λαμβάνουν.

* Η πρόσβασή τους σε πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες επίσης υπόκειται σε περιορισμούς.

ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΣΤΗ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Στην Ελλάδα η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία ή η έλλειψη αυτής είναι στενά συνδεδεμένη με τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης.

Όπως προτείνουν και οι Δ. Αναγνωστόπουλος και Ε. Σουμάκη, η οικονομική κρίση και η ανεργία που τη συνοδεύουν έχουν οδηγήσει σε αύξηση των αναγκών για παροχές ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με έρευνες, 1 στους 6 Έλληνες ηλικίας 18-70 έχει αναπτύξει κλινικά σημαντική ψυχοπαθολογία και ένας στους 12 σοβαρή ψυχοπαθολογία. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι 75% του πληθυσμού που εμφανίζουν κάποιου είδους ψυχοπαθολογία δεν λαμβάνουν κάποιου είδους θεραπεία για το πρόβλημα τους.

Σε περιόδους κρίσης έχει παρατηρηθεί το εξής μακροπρόθεσμα αντιπαραγωγικό φαινόμενο: ενώ οι απαιτήσεις σε υπηρεσίες ψυχικής φροντίδας αυξάνονται, εξαιτίας των περικοπών στις κοινωνικές δαπάνες, η παροχή τους μειώνεται.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός φαύλου κύκλου που επηρεάζει αρνητικά το επίπεδο της ψυχικής υγείας της χώρας που αντιμετωπίζει οικονομική κρίση.

Από το 2010 έως σήμερα, έχουν κλείσει ή υπολειτουργούν πολλές από τις δομές και τις μονάδες του δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας. Οι λίστες αναμονής και ο χρόνος αναμονής για θεραπεία ή νοσηλεία συνεχώς αυξάνονται. Πολλοί από τους ασθενείς των δομών που κλείνουν μεταφέρονται πίσω στα ψυχιατρικά νοσοκομεία ή, ακόμα χειρότερα, επιστρέφουν χωρίς υποστήριξη στην κοινότητα, όπου γρήγορα περιθωριοποιούνται, οδηγώντας σε εικόνες απόλυτης και εξευτελιστικής ένδειας, τις οποίες κοντεύουμε πλέον να συνηθίσουμε στους δρόμους της πόλης μας.

Και τι γίνεται μέσα σε όλα αυτά με την αξιοπρέπεια;

Με εικόνες όπως η παραπάνω δεν έχει πολύ νόημα να μιλήσουμε για σεβασμό, αναγνώριση, αυτοεκτίμηση και ικανότητα επιλογής. Ούτε βέβαια για ελευθερία. Γιατί η ελευθερία, έλεγε η Janis Joplin, «είναι μόνο μια λέξη, όταν δε έχεις πια να χάσεις τίποτα».

Η αξιοπρέπεια στη ψυχική υγεία στη χώρα μας έχει κάνει τα τελευταία χρόνια τεράστια βήματα προς τα πίσω. Ίσως ως μεμονωμένοι επαγγελματίες ψυχολόγοι, ψυχίατροι δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά. Οφείλουμε όμως να διατηρούμε τουλάχιστον συνείδηση των δυσκολιών και να επιμένουμε οι όποιες περικοπές και μεταρρυθμίσεις να μη γίνονται εις βάρος των πιο αδύναμων ανάμεσά μας, γιατί όταν στερούμε υποστήριξη από ανθρώπους με ψυχική νόσο, τους στερούμε ταυτόχρονα και οποιαδήποτε δυνατότητα για αξιοπρέπεια.

Πετροχείλου Κάτια
Κλινικός & Αναπτυξιακός Ψυχολόγος